De stad is niet meer alleen van stenen, maar ook van pixels. In Stadsleven ‘De digitale ander’ bekijken we de invloed van het digitale op de analoge stad. Reinier de Graaf is architect en partner van de architectuur studio OMA, opgericht door Rem Koolhaas. Hij schrijft over het Centro de Operaçoes, het ‘digitale stadhuis’ in Rio de Janeiro, waar de stad wordt bestuurd als een NASA control room.
Een digitaal stadhuis
Mei 2014. Ik bevind me op het derde Global Infrastructure Initiative in Rio de Janeiro, een conferentie georganiseerd door McKinsey & Co. Zoals bij de meeste conferenties tegenwoordig is de bijeenkomst een bijna religieuze geloofsbelijdenis over de zegeningen van digitale technologie. Met behulp van ‘Big Data’ kan met terugwerkende kracht elke vorm van slechte planning in goede planning worden veranderd. Hoogtepunt van de conferentie is een excursie naar het Centro de Operaçoes van Rio de Janeiro: een soort digitaal stadhuis. Dit centrum, gebouwd door IBM in opdracht van burgemeester Eduardo Paes, verwerkt grote hoeveelheden data verkregen via sensoren en video camera’s overal in de stad. Door middel van geavanceerde computer algoritmes kunnen patronen en trends worden herkend die van invloed zijn op de stad. Alles wordt geanalyseerd: van dagelijkse files op de grote wegen tot vuilnislawines op de heuvels van de favelas, van plaatselijke overstromingen door verstopte rioleringen tot door onweersbuien verwoeste elektriciteitsmasten. Zware criminele overtredingen (onder deze definitie vallen zowel gewapende overvallen als protesten tegen het aankomende WK) kunnen nauwkeurig worden voorspeld aan de hand van over langere periodes verzamelde data. Het digitale stadhuis stelt de autoriteiten in staat het gedrag van haar inwoners te voorspellen als een soort weersverwachting. In het geval van calamiteiten kan snel worden gereageerd en op die manier ontstaat een betere dienstverlening van de stad aan haar burgers.
NASA control room in plaats van stedelijk beleid
So far, so good. De schok komt wanneer we de controle kamer van het centrum betreden. Het interieur van deze kamer is gemodelleerd naar NASA’s control room in Houston. Werknemers zijn verplicht een astronautenoverall te dragen. De metafoor die de fysieke verschijning van de kamer uitdraagt, legt een nogal verontrustende keerzijde bloot: als de stad wordt bestuurd vanuit NASA’s control room, rest als enige conclusie dat, in de hoofden van de bestuurders, de stad het equivalent van de kosmische ruimte moet zijn geworden.
Ondanks dat het Centro bedoeld is als het zichtbare bewijs van een actieve overheid, is het vooral een symbool van een overheid die zichzelf als politieke vertegenwoordiging buitenspel heeft gezet. In de control room van het Centro de Operaçoes wordt de stad, gemaakt door- en voor ons, tot een zeer veranderbare externe werkelijkheid waarvan de diepere oorzaken nauwelijks nog ter discussie worden gesteld. De gevolgen van sociale problemen worden op één lijn gezet met natuurrampen en komen tot ons in een soort dagelijks ‘weather report’. Zo wordt de aandacht afgeleid van het feit dat de meeste ‘rampen’ die de stad treffen een direct gevolg zijn van politieke keuzes. Met de bouw van het Centro de Operaçoes ontslaat de politiek zichzelf van enige vorm van schuld. In ruil daarvoor krijgen we een kortere responstijd op calamiteiten, die zich ongetwijfeld in steeds hevigere mate voor zullen doen naarmate het vraagstuk van de politieke verantwoordelijkheid langer wordt ontweken. In dat opzicht belichaamt Rio’s nieuwe digitale stadhuis een slechte ruil.
Meer lezen?
Klik door naar ons dossier ‘Stadsleven ‘De Digitale Ander’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp. Reinier de Graaf is tevens te gast bij de live talkshow van dinsdag 26 mei, koop je kaartje hier!