De Brexit toonde een diepe kloof tussen stad en land. In Stadsleven ‘De Stad en de Rest’ onderzoeken we hoe het met deze kloof in Nederland is gesteld. En wat is de toekomst: meer macht aan de stad of proberen op één lijn te komen? Maurice Hermans, auteur van ‘De Antistad‘, toont hoe naast bloeiende steden ook antisteden zijn ontstaan, in alles tegenpolen van wat we als een succesvolle stad beschouwen.
De stad als anti-held
Volgens sommigen is de Antistad een mislukte stad. De stad als antiheld, waar geopolitieke ontwikkelingen en ongelukkige beslissingen mede de oorzaak zijn van een sombere lotsbestemming. Een gecompliceerde stad die mag rekenen op wantrouwen én mededogen, omdat domheid en pech haar koers gelijkelijk bepalen. Waar foute beslissingen mede de oorzaak zijn van een sombere lotsbestemming. Door geopolitieke ontwikkelingen overvallen is ze nauwelijks in staat adequaat te reageren. En door de gevolgen van ongelukkige beslissingen ontmoet ze een wantrouwende omgeving. Maar ook een stad die ondanks alles op mededogen en sympathie mag rekenen. Want de Antistad is niet alleen een product van foutieve beslissingen maar ook van domme pech.
Het begrip Antistad blijkt vooral duiding te geven aan de kleine en jonge Industrie-Neustädte. Steden als Heerlen in de voormalige Nederlandse mijnstreek, Genk in het Belgische Kempense bekken, Herne in het Duitse Ruhrgebied, Wolverhampton in de Engelse West- Midlands en Scranton in de Noord-Amerikaanse Rustbelt hebben meer moeite zich aan te passen dan hun grotere broers. Het ‘Matteüseffect’ van de Amerikaanse socioloog Merton is ook hier van toepassing: ‘Diegenen die al veel hebben krijgen meer, diegenen die weinig hebben krijgen minder.’
De Antistad confronteert met groeidenken en polarisatie
Maar wat is de Antistad precies, hoe manifesteert ze zich? En hoe kijken anderen tegen haar aan? Ze is de tegenpool van de Europese stad, het oude ideaalbeeld. Een stad waar groei ontbreekt en talent vertrekt, aangetrokken door de grote stedelijke agglomeraties die fungeren als magneet en roltrap. Terwijl de oude stad kan leunen op een lange en zichtbare geschiedenis, laat de Antistad zich moeilijk lezen en worstelt met een diffuse identiteit. De industrie vertrok te snel om een blijvend stempel achter te laten.
In het hedendaagse discours over stedelijke ontwikkeling speelt de Antistad daardoor nauwelijks een rol. Ze is te klein, heeft weinig succes te melden, kent nauwelijks creatievelingen die tot de verbeelding spreken. En ze groeit niet meer, wat haar tot verliezer bestempelt. En in verliezers zijn maar weinig mensen geïnteresseerd. Ook in Nederland wordt het debat over de toekomst van de stad gedomineerd door centralistisch groeidenken. De Randstad staat centraal, met als uitgangspunt de vraag hoe haar groei verder gestimuleerd kan worden. Stedelijke gebieden zonder groei hebben nauwelijks een stem in dit debat. Temidden van schaarse groei leidt de keuze Randstedelijke groei verder te stimuleren tot een toenemende polarisatie tussen Randstad en Randland. De Antistad confronteert ons met de onwenselijke effecten van die polarisatie en stelt de vraag hoe solidariteit tussen steden en gebieden in Nederland in de toekomst moet worden ingevuld.
Credits: Bert Hollander. Foto van treinstation Heerlen
Zonder Antistad geen groeistad
Als titel is de Antistad een lichte provocatie richting het dominante denken over de stad. Doordrenkt van groeidenken is het gekoesterde beeld van de stad alles wat de Antistad niet is. De Antistad beantwoordt niet aan ons ideaalbeeld. Juist daardoor brengt ze de paradox van stedelijke ontwikkeling aan de oppervlakte. Succes bestaat alleen bij de gratie van mislukking, de groeistad alleen bij de gratie van de Antistad. Zonder Antistad geen stad. Wat we niet willen zijn, definieert mede wat we wel willen zijn. Bovendien is de Antistad noodgedwongen reflectief. De urgentie van veranderde omstandigheden dwingt haar de manier waarop we naar de stad kijken te bevragen. De Antistad laat ons zien wat we niet willen zien en niet willen zijn. Dát is misschien wel haar belangrijkste functie: ons uitdagen het clichébeeld van de stad te herzien.
Meer lezen?
- Maurice Hermans is te gast bij de live talkshow ‘De stad en de rest‘ van maandag 26 september. Koop je kaartje hier.
- Lees meer blogs en columns in ons dossier ‘De stad en de rest’.